Ayak bileği kırığı, bilek eklemindeki talus, tibia ve fibia kemiklerinden bir veya birkaçının herhangi bir nedenle kırılması durumudur. Bilek kırıklarına yaygın olarak rastlanır ve yürüme, araba kullanma gibi gündelik işlerin aksamasına sebep olabilir. Bazı bilek kırıkları cerrahi onarıma ihtiyaç duyabilir.
Ayak Bileği Kırığı Nasıl Anlaşılır?
Çoğu durumda ayak bileği kırılması neden olduğu belirtiler sebebiyle kişinin kendisi tarafından anlaşılır. Ayak bileği kırılması sonucu hastalar şiddetli bir acı ve ağrı duyarlar. Burkulma sırasında bilekten gelen sesi hissederler. Ayak bileğinin hareket fonksiyonu tamamen kısıtlanır ve hasta deforme olan bilekten güç alamaz. Lateral malleoldeki bazı basit kırıklarda hastalar kırılmasına rağmen zor da olsa üzerine basabilirler. En yaygın belirtileri şiddetli ağrı, morarma, şişlik, ayağa basamamak ve dokunma hassasiyetidir. Ayak bileği kırılması, bilekte görülen ödem ve ağrı ile kendini belli eder. Bu şikayetler, bazı durumlarda doku ve bağ zedelenmeleri ile de karıştırılabilir. Bu nedenle ayak bileği kırığından şüphelenildiği anda, zaman kaybetmeden, uzman bir ortopedi doktoruna başvurulması gerekir. Ayak bileği kırığı kesin teşhisi için tıbbi görüntüleme teknikleri kullanılır.
Ayak bileği kırığının diğer belirtileri şunlardır:
- Bilekte şekil bozukluğu (eklem tamamen çıkmışsa)
- Şiddetli ve ani gelişen bir ağrı
- Morarma
- Şişlik
- Üzerine basamama
- Ayakta uyuşma (nadiren)
Ayak Bileği Nasıl Kırılır?
Ayak bilekleri; tibia, fibula ve talus isimli 3 kemikten oluşur. Ayak bileğinin iç taraftaki kemikli kısmı medial malleol olarak bilinir. Dış kısmındaki kemik ise fibuladır ve ayak bileğinin yan kısmındaki çıkıntıyı oluşturur (en uç kısmı lateral mallol olark da bilinir). Ayak bileğinde görülen kırıkların büyük bir kısmı ise tibia kemiğinde görülür. Bu kemik; halk arasında “kaval kemiği” olarak da bilinmektedir.
Ayak bileği kırıkları, genellikle şiddetli bir burkulma sonucunda oluşur. Ancak yaşlı kişilerde, kemiklerin direncini kaybetmesi ya da kemik erimesine bağlı olarak daha basit burkulmalarla da ortaya çıkabilir.
Tıbbi Tanı Testleri
Ayak bileği kırıklarının anlaşılması ve kesin tanı konulması için radyolojik görüntüleme teknikleri kullanılır. Kemik ve eklemlerin incelenmesi için fiziki muayene, MR, BT ve Röntgen kullanılabilir. Tanının konulması için hangi tekniklerin tercih edildiği değişebilir ancak hemen her durumda fiziki muayene ve radyolojik görüntüleme teknikleri kullanılır.
Fiziki Muayene
Ayak bileği kırığının anlaşılması için klinikte yapılan ilk işlem, fiziki muayenedir. Fiziki muayene bir hekimin bölgeyi dokunma ve gözlem yolu ile incelemesini içerir. Ayak bileğini ve bacağı muayene eden hekim, nasıl müdahale edeceği konusunda genel bir fikre varır. Fiziki muayene hastanın durumunun anlaşılması için uygulanan ilk adımdır. Bundan sonra doktor, radyolojik görüntüleme isteyebilir.
Röntgen
Röntgen, X ışınlarını kullanarak kemik ve eklemlerin o anki durumu hakkında bilgi verir. Böylece doktor, ne çeşit bir kırık ayak ile karşı karşıya olduğunu anlar. Kemiğin kaç yerden kırıldığı, kaç parçaya ayrıldığı veya eklemlerin konumu ve durumu hakkında ayrıntılı bilgi edinir. Bazı durumlarda doktorun birden fazla Röntgen filmi istemesi doğaldır.
Stres Testi
Bazen doktor stres testi denilen ve kırığa bası yapmayı içeren özel bir görüntüleme tekniği kullanabilir. Bu yalnızca bazı kırık türlerinde uygulanır ve her zaman gerekli olmayabilir. Stres testi, ameliyatın gerekip gerekmediğini anlamak için yapılır.
BT
BT (Bilgisayarlı Tomografi), yalnızca bazı durumlarda tercih edilir. Ayak bileği kırığının daha ayrıntılı incelenmesi gereken durumlarda BT kullanılır.
MR
Bazı durumlarda kemikteki hasarın tespiti yeterli olmayabilir ve bağ dokularını incelemek için MR kullanılması gerekebilir. MR, kemik ve eklemlerin durumu hakkında ayrıntılı bilgi sunduğu gibi kırılmanın çevre dokulara ne derece hasar verdiğini anlamak için de kullanılabilir.
Ayak Bilek Kırığı Tedavisi
Tedavinin amacı, hastanın ayak bilekleri ve eklemlerinin doğru hizalanmasını sağlayarak, kemiklerin yanlış iyileşmesini önlemektir. Ayak bileği kırığı tedavisi, kırığın şiddeti ve türüne göre değişir. Basit kırıklarda fizik tedavi ve atel gibi metodlar kullanılsa da ciddi kırıklarda cerrahi prosedürler uygulanabilir. Kırıkların yanlış tedavi edilmesi, zaman içinde artrit oluşumuna veya ikinci bir düzeltme ameliyatı yapılmasına neden olabilir.
Ayak bileği kırıklarında tedavinin bir uzman tarafından yapılması gerekir. Aksi takdirde kemikler yanlış kaynayabilir ve bu durum farklı sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına, hayat kalitesinin düşmesine ve ek ameliyatlara neden olabilir.
Ayak bileği Kırığı Ameliyatsız Tedavi
Ayak bileği kırığı tedavisinde her zaman cerrahi seçenekler tercih edilmez. Bazı durumlarda, özellikle kırığın ayrışmadığı ve parçalanmanın olmadığı durumlarda, ameliyatsız tedaviler uygulanabilir. Ameliyatsız tedaviler istirahat, buz uygulaması, fizik tedavi ve bazı ağrı kesicileri kullanmayı içerebilir.
Buz Uygulaması
Buz uygulaması ağrı yönetimi ve şişliğin azaltılmasında yardımcı olabilir. Direkt temas ettirilmeden kırık bölgesine ortalama 15 ila 20 dakika uygulanan buz, iyileşme sürecine katkıda bulunur.
Ağrı Kesiciler
Ayak bileği kırığı ağrısının hafifletilmesi için ameliyatsız tedavilerde ve ameliyat sonrasında doktor ağrı kesici ilaçlar reçete edebilir. Bunlar genellikle steroid olmayan antiinflamatuar ilaçlardır. Doktorun önerdiği dozda kullanmak ağrının hafifletilmesine yardımcı olur. Doktorun önerdiği dozun dışına çıkılmaması gerekir.
İstirahat ve Hareket Kısıtlaması
Çoğu ayak bileği kırığı durumunda tedavinin bir parçası olarak istirahat ve ayak hareketlerinin kısıtlanması önerilir. İstirahat iyileşme sürecini hızlandırır ve yeniden yaralanmanın önüne geçer. Doktor bazı durumlarda hareketi tamamen kısıtlamak için atel veya alçı kullanabilir.
Fizik Tedavi
Ameliyatsız tedavide ve ameliyat sonrasında çoğu durumda bir fizik tedavi programı gereklidir. Bu programlar, hastanın daha hızlı iyileşmesi ve bilek kemikleri ve eklemlerinin işlevlerini geri kazanması için kullanılır. Fizik tedavi, bir fizyoterapist eşliğinde yapılan bazı egzersizleri içerir. Egzersizler bölgenin eski fonksiyonlarını kazanmasına yardım eder.
Ayak Bilek Kırığı Ameliyatı
Kırık ayak bileğinin ameliyatlı tedavisi yalnızca bazı durumlarda tercih edilir. Kırığın çeşidine ve ciddiyetine göre farklı ameliyat teknikleri kullanılabilir. Çoğu bilek kırılması ameliyatı, kırık eklem ve kemiğin sabitlenmesini amaçlar ve bunun için plak ve vidalar kullanır. Yine genellikle ameliyat sonrası süreçte fizik tedavi istirahat tavsiye edilir.
Kırılan ve ayrılmış olan kemikler cerrahi olarak yerleştirilir ve çoğunlukla titanyum olan metallerle tespit edildi. Bu materyaller plaklar, vidalar ve tellerdir. Kırılan kemiklerin yanında kopan bağları tespit etmek için ankor denilen ucunda dikişler olan metaller kullanılabilir.
Ameliyatın amacı, kırık bilek eklemi ve kemiklerinin sabitlenmesidir. Böylece kemik ve eklemler beklenen iyileşmeyi sağlar. Aksi takdirde kemikler yanlış kaynayabilir, hasar gören bağ dokuları ve yanlış iyileşen kemikler artrit gibi farklı sorunlara yol açabilir.
Ayak bileği kırıkları bilekteki 3 farklı kemikten herhangi birinin kırılması ile gerçekleşir. Bu kemikler fibula, tibia ve talus kemikleridir. Tibia kaval kemiği olarak da bilinir. Fibula kaval kemiğinin yanındaki diğer küçük ayak kemiğidir. En aşağıda Fibulanın bitiminde is talus kemiği bulunur. Farklı kemiklerde meydana gelen kırılmalar için değişen cerrahi prosedürler uygulanabilir.
Lateral Malleol Kırığı Ameliyatı
Lateral malleol kırığı, fibula kemiğinin alt uç noktasının kırıldığı durumdur. En sık görülen ayak bileği kırığı türüdür. Kırıkta yer değiştirme yoksa ameliyatsız olarak tedavi edilebilir ancak aksi durumda cerrahi prosedürlerin uygulanması gerekir. Lateral malleol kırığı ameliyatında kırık kemiğin sabitlenmesi için vida ve plaka sistemleri kullanılır.
Malleol kırığının iyileşmesi için gereken süre kırılmanın şiddetine göre değişir. Parçalanma olmayan ve görece basit bilek kırıkları ameliyatsız tedavi 1 ila 2 ay içerisinde iyileşebilir. Ameliyat sonrası iyileşme süresi ise ortalama 6 aydır. Bu süre değişebilir.
Medial Malleol Kırığı
Medial malleol kırığı tibia kemiği ucundaki kırılmadır. Diğer kemik kırılmalarında olduğu gibi görece şiddetli ve kemiğin yerinden oynadığı durumlarda ameliyat ile tedavi edilmesi gerekir. Normal şartlar altında cerrahi prosedür için vida kullanılır. Ancak kırık çok şiddetli ise plak da kullanılabilir.
Tibianın arka kısmının kırıldığı durumdur. Genellikle lateral malleol kırığı ile ilişkilidir. Cerrahi tedavisi için çoğu zaman kaval kemiğinin vida kullanılarak sabitlenmesi gerekir.
Trimalleoler ve Bimalleolar Kırık Ameliyatı
Bazı durumlarda birden fazla eklem veya kemik zedelenebilir; kırılabilir. Medial ve lateral malleol kırıklarının birlikte görüldüğü duruma bimalleolar kırık; bunlara ek 3. bir kemiğin kırıldığı duruma ise trimalleolar kırık denir. Her iki durumda genellikle ciddi bir yaralanmayı içerir ve cerrahi onarım gereklidir.
Talus Kırığı
Talus tibia kemiğinin ucunda bulunur. Talus kırığı, talus kemiğinin farklı bölgelerinde oluşan kırılmaları tarif eder. Kırılma çoğu zaman kemiğin orta kısmında gerçekleşir. Genellikle şiddetli bir travma sonrası oluşur ve kırıklar yer değiştirmişse cerrahi prosedürlerin uygulanması gerekir. Onarımı için vida ve plaka kullanılır.
Ayak Bilek Kırığı Egzersizleri
Kırık bileklerin tedavisinde cerrahi teknikler kullanılsın ya da kullanılmasın fizik tedavi uygulamaları ve egzersizlerin önemi büyüktür. Kırık ayak için uygulanabilecek egzersizleri doktorunuz önerecektir. Egzersizler, iyileşme sürecine katkıda bulunur ve ayağın fonksiyonlarını geri kazanmasına yardımcı olur. Aynı zamanda ameliyat sonrası iyileşme sürecinde tedavinin etkin bir unsuru olarak görev alır. Diğer taraftan ameliyat gerektirmeyen kırıklarda da hekimler bazı egzersizler önerebilir.
Ayak Bileği Kırıldıktan Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler
Ayak bileği kırıklarında dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlardan birisi en yakın zamanda bir uzmana başvurmak ve tedaviyi başlatmaktır. Kırık bilekler, kimi zaman geleneksel yolla ile tedavi edilmeye çalışılabilir ancak bu son derece yanlıştır. Bir uzmanın kırığı incelemesi ve gerekiyorsa cerrahi onarım yapması gerekir. Kemiklerin yanlış kaynaması birden fazla ameliyat gerektiren durumlar yaratabilir.
Ayak bileği kırığı ameliyatı sonrası, iyileşme sürecini hızlandırmak ve semptomların azaltılması için ayaklar yukarıda tutulmalı, üzerine basılmamalı ve bir süre sigara gibi alışkanlıklardan uzak durulması gerekir. Sigara ameliyat yaralarının iyileşmesi oldukça geciktirebilir. Ayakları yukarıda ve hareketsiz tutmak iyileşme sürecini hızlandırabilir.
Bilek kırığı sonrası akut ve şiddetli bir ağrı olması normaldir. Bu ağrının yönetilmesi için doktor ağrı kesici reçete edebilir. Aynı zamanda evde uygulanabilecek soğuk kompres, şişlik; morluk ve ağrının hafifletilmesinde yardımcı olur.
Sıkça Sorulan Sorular
Ayak Bilek Kırığı Kaç Günde İyileşir?
Çoğu zaman ayak bilek kırığının iyileşmesi için 2 ila 3 ay gerekir. Ancak bu süre kırığın şiddeti ve türüne göre değişir. Diğer taraftan ameliyat gerektiren ciddi kırıklarda iyileşme ameliyattan sonra 6 ay veya biraz daha uzun sürebilir.
Ayak Bilek Kırığı Kaç Gün Alçıda Kalır?
Ayak bileği kırıklarında eğer kırık ciddi değil ve akut müdahale gerekmiyorsa doktor bileği ve ayağı alçıya alabilir. Çoğu zaman alçı 1 ila 1.5 ay arasında ayakta kalır. Ancak ameliyat sonrası kullanılan alçı ve atellerin ayakta kalma süresi değişebilir.
Ayak Bilek Kırığına Ne İyi Gelir?
Ayak bileği kırığına evde istirahat, buz uygulaması, ve ayak bileğindeki hareket kısıtlamaları iyi gelir. Tüm bunlar kırığın daha çabuk iyileşmesine yardımcı olur. Bunun dışında herhangi bir geleneksel tedaviye başvurmadan bir doktora danışmak faydalı olacaktır.
Ayak Bilek Kırığı Ağrısı Ne Kadar Sürer?
Ayak bileği kırığı ağrısı kırıktan hemen sonra başlayabilir ve bir süre devam edebilir. Çoğu kez, ağrının yönetilmesinde ağrı kesici ilaçlar etkilidir. Doktor, hastanın durumuna göre bu ilaçları iyileşme süreci boyuna reçete edebilir.
Ayak Bilek Kırığı Ameliyatı Kaç Saat Sürer?
Ayak bileği ameliyatı nispeten zorlayıcı cerrahi prosedürleri içerir. Her kırık için aynı teknikler uygulanmaz ve bu nedenler ameliyat süresi değişebilir. Ancak standart bir ayak bileği kırığı ameliyatının yaklaşık 2 ila 3 saat kadar sürmesi beklenir.
Ayak Bileği Kırığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Ayak bileği kırığı tedavi edilmezse, kemikler yanlış iyileşebilir (yanlış kaynama) ve buna bağlı çeşitli anatomik sorunlar veya artrit gibi tedavi edilmesi daha güç sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Bunun yanında yanlış kaynayan kemiklerin onarılması için daha fazla ameliyata ihtiyaç duyulabilir.