Femur Başı Avasküler Nekrozu
Femur başı avasküler nekrozu ya da diğer adı ile femur başı aseptik nekrozu kalça kemiğinin kanlanma bozukluğuna bağlı bir hastalıktır.
Kırık ve çıkıklar gibi travma sonucu oluşabilir. Diğer yandan kortizon kullanımı, yüksek miktarda alkollü içki tüketimi, bazı pıhtilaşma bozuklukları ve romatizmal hastalıklar nedeniyle de femur başı avasküler nekrozu oluşabilir.
Özellikler Covid-19 pandemisi sonrasında kortizon (steroid) kullanımına bağlı avasküler nekoz hastalarında sayıca arış görülmektedir. Kortizon (steroid) Covid-19 gibi ciddi hastalıklarda hayat kurtarmakla birlikte ne yazık ki böyle bir yan etkisi de olabilmektedir.
Genel olarak bu hastalık erkeklerde daha sık görülür.
Femur başı avasküler nekrozunda uyluk kemiğinin baş kısmının dolaşımının bozulmasına bağlı olarak kemik içinde basınç artışı, ödem ve hücre ölümü görülür.
Hastaların çoğunlukla şikayeti yürümek ve hareketle artan kasık içinde ağrıdır. Ağrı uyluğun iç kısmına yayılabilir. Ağrı istirahatle genellikle azalır. Hastalar, kalçasının ileri derece hareketini gerektiren ayakkabı bağcıklarını bağlamak, ayak tırnağını kesmek gibi aktivitelerde zorlanırlar.
Muayene sırasında kalça eklem hareketinde kısıtlılık ve hareketle ağrı en önde gelen bulgulardır.
Erken teşhis bu hastalıkta tedavide önemlidir. Teşhis için muayenenin yanında kalça Röntgen grafileri ve kalça MR’ı gereklidir. Özellikle MR görüntüleri femur başı içindeki ödemi, doku ölümünü (nekroz), kıkırdak altındaki kırığı ve kemik yüzeyindeki çökmeyi net olarak gösterir. Diğer yandan bazı kan testleri de (romatizmal testler, pıhtılaşma testleri, kan yağ seviyeleri) yapılmalıdır.
Femur başı avasküler nekrozu tedavisinde hastalağın evresi ve radyolojik olarak çökmenin olup olmaması önemlidir.
Çökmenin olmadığı ve nekrozun (doku ölümü) az olduğu durumlarda cerrahiye ek olarak bazı tedaviler yapılabilir. Kan yağ seviyesini düzenleyen ilaçlar (statinler), bazı kemik erimesi ilaçları (bisfosfonatlar), kan sulandırıcı ilaçlar ve damar açıcı bazı ilaçlar (iloprost) kullanılabilir. Koltuk değneği kullanılarak kalçanın yükünün azaltılması önemlidir. Diğer yandan femur başındaki oksijen miktarını artırıp iyileşmeyi hızlandırıcı hiperbarik oksijen tedavisi denenebilir. Ama cerrahi tedavi erken dönemde baştaki ödemin azaltılıp kan dolaşımının artırılmasında önemli yer tutar.
Femur başı avasküler nekrozunun erken döneminde yani baş kısmında çökmenin oladığı ve nekrozun küçük olduğu durumlarda kor dekompresyon (core decompression) ya da diğer adıyla foraj denilen ameliyat yapılabilir. Burada amaç femur baş ve boynu içine delikler açarak artmış basıncın azaltılması ve kanlanmanın artırılmasıdır. Bu sırada açılan deliklerin içine kök hücre ve taze kemik parçalarının (kemik grefti) eklenmesi başarıyı artırır. Bu cerrahi yöntemin başarı oranı %60-70 civarındadır. Ameliyat sonrasında 4-6 hafta boyunca koltuk değneği kullanılarak kalça üzerine verilen yükün azaltılması gereklidir.
Hastalaığın daha ileri evrelerinde yani başta radyolojik olarak çökme varsa ve nekroz alanı çok genişse, asetabulum denilen kalçanın çatı kısmında da hastalık mevcutsa total kalça protezi en uygun tedavidir. Ameliyat sonrasında erken dönemde hasta yük verevbilir ve fizik tedavi başlanabilir.
Bazı hastalarda çökme olmasına rağmen ağrı hastanın hayatını kısıtlayacak seviyede değilse fizik tedavi ile kalça çevresi kaslar güçlendirilip takip edilebilir. Kiko vererek yükü azaltma burda önemlidir. Takipte ağrıda artma olursa total kalça protezi yapılabilir.
